In memoriam. Kardynał Angelo Amato SDB

Kościół Powszechny i Rodzina Salezjańska pożegnali po raz ostatni, 31 grudnia 2024, kardynała Angelo Amato, S.D.B., emerytowanego prefekta Kongregacji ds. Przyczyn Kanonizacji. Urodził się w Molfetta (w prowincji Bari, Włochy) 8 czerwca 1938 roku, długo służył Stolicy Apostolskiej i był punktem odniesienia w teologii, poszukiwaniach naukowych oraz promowaniu świętości w Kościele. Pogrzeb, któremu przewodniczył 2 stycznia 2025 roku kardynał Giovanni Battista Re, dziekan Kolegium Kardynalskiego, odbył się przy Ołtarzu Katedry w Bazylice św. Piotra. Na zakończenie, Papież Franciszek przewodniczył obrzędowi „Ostatniego Pożegnania”, składając hołd temu wybitnemu synowi św. Jana Bosko. Prezentujemy jego biografię, która przedstawia jego życie, najważniejsze etapy formacji, doświadczenia akademickie i duszpasterskie, aż do jego misji jako prefekta Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych.


Pochodzenie i wybór salezjanów
Angelo Amato urodził się w Molfetta 8 czerwca 1938 roku, jako pierwszy z czwórki dzieci w rodzinie budowniczych statków. Wychowany w środowisku sprzyjającym duchowi zaangażowania i odpowiedzialności, rozpoczął naukę w szkołach podstawowych prowadzonych przez siostry franciszkanki z Alkantary i siostry salezjanki Najświętszych Serc w Molfetta. Następnie kontynuował naukę w szkole średniej, dostrzegając możliwą przyszłość w karierze morskiej, zapisał się do Instytutu Morskiego w Bari, do sekcji kapitanów długodystansowych. To właśnie podczas trzeciego roku studiów, w październiku 1953 roku, podjął decyzję o obraniu drogi kapłańskiej: opuścił Instytut Morski i wstąpił do nowicjatu salezjańskiego w Torre Annunziata. Jego powołanie religijne zatem od samego początku wpisało się w Rodzinę Salezjańską. Po okresie próbnym odbył nowicjat w Portici Bellavista w latach 1955-1956. 16 sierpnia 1956 roku, w dniu, który tradycja salezjańska przeznacza na pierwszą profesję nowicjuszy, złożył śluby zakonne, stając się salezjaninem św. Jana Bosko. Od tego momentu jego życie miało być głęboko związane z charyzmatem salezjańskim, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży i edukacji. Po zakończeniu nowicjatu, Angelo Amato uczęszczał do studium filozoficznego w San Gregorio w Katanii, gdzie ukończył liceum (w 1959 roku), a następnie licencjat z filozofii w ówczesnym Papieskim Ateneum Salezjańskim w Rzymie (dziś Papieska Uniwersytet Salezjański). W 1962 roku złożył profesję wieczystą, ostatecznie umacniając swoją przynależność do Zgromadzenia Salezjańskiego. W tych samych latach odbył asystencję w salezjańskim kolegium w Cisternino (Brindisi), ucząc języka włoskiego w szkole średniej: doświadczenie, które od samego początku postawiło go w kontakcie z apostolatem młodzieżowym i nauczaniem, dwoma wymiarami, które naznaczą całą jego misję.

Święcenia kapłańskie i studia teologiczne
Kolejnym etapem drogi Angelo Amato były studia teologiczne na Wydziale Teologicznym Papieskiego Uniwersytetu Salezjańskiego w Rzymie, gdzie uzyskał licencjat z teologii. Święcenia kapłańskie przyjął 22 grudnia 1967 roku, postanawiając dalej się specjalizować i zapisując się na Papieski Uniwersytet Gregoriański. W 1974 roku uzyskał tam doktorat z teologii, wchodząc tym samym do grona wykładowców uniwersyteckich. Tematyka teologiczna głęboko go fascynowała, co znalazło odzwierciedlenie w dużej liczbie publikacji i esejów, których był autorem w trakcie swojej kariery akademickiej.

Doświadczenie w Grecji i badania nad światem prawosławnym
Decydującą fazą w formacji księdza Angelo Amato było jego pobyt w Grecji, począwszy od 1977 roku, zainicjowany przez ówczesne Sekretariat ds. Jedności Chrześcijan (dziś Dykasteria ds. Popierania Jedności Chrześcijan). Początkowo spędził cztery miesiące w domu jezuitów w Atenach, gdzie poświęcił się nauce współczesnego greckiego, zarówno pisanego, jak i mówionego, w celu zapisania się na Uniwersytet w Salonikach. Po przyjęciu na kursy uzyskał stypendium od Patriarchatu Konstantynopolitańskiego, dzięki któremu mógł przebywać w Monì Vlatadon (Klasztor Vlatadon), siedzibie instytutu studiów patrystycznych (Idrima ton Paterikon Meleton) oraz bogatej biblioteki specjalizującej się w teologii prawosławnej, wzbogaconej mikrofilmami rękopisów z Góry Athos. Na Uniwersytecie w Salonikach uczęszczał na kursy historii dogmatów u profesora Jannisa Kaloghirou oraz dogmatyki systematycznej u Jannisa Romanidisa. Równocześnie prowadził ważne badania nad sakramentem pokuty w teologii grecko-prawosławnej od XVI do XX wieku: badania, wspierane przez znanego patrologa greckiego Konstantinosa Christou, zostały opublikowane w 1982 roku w serii „Análekta Vlatádon”. Ten okres ekumenicznej wymiany i dogłębnej znajomości wschodniego świata chrześcijańskiego znacznie wzbogacił formację księdza Amato, czyniąc go ekspertem w teologii prawosławnej i dynamice dialogu między Wschodem a Zachodem.

Powrót do Rzymu i zaangażowanie akademickie na Papieskim Uniwersytecie Salezjańskim
Po powrocie do Rzymu, Angelo Amato objął stanowisko profesora chrystologii na Wydziale Teologicznym Papieskiego Uniwersytetu Salezjańskiego. Jego zdolności badawcze i jasność wykładu nie umknęły uwadze: został mianowany dziekanem tego Wydziału Teologii przez dwie kadencje (1981-1987 i 1994-1999). Ponadto, w latach 1997-2000 pełnił funkcję prorektora uniwersytetu. W tych latach zdobył dodatkowe doświadczenie za granicą: w 1988 roku został wysłany do Waszyngtonu, aby pogłębić teologię religii i dokończyć swój podręcznik chrystologii. Równolegle do pracy akademickiej, pełnił funkcje doradcze dla różnych organów Stolicy Apostolskiej: był konsultantem Kongregacji Nauki Wiary oraz Papieskich Rad ds. Popierania Jedności Chrześcijan i Dialogu Międzyreligijnego. Pełnił również funkcję doradcy w Papieskiej Międzynarodowej Akademii Mariologicznej, podkreślając swoje zainteresowanie mariologią, typową dla salezjańskiej duchowości skoncentrowanej na Maryi Wspomożycielce. W 1999 roku został mianowany sekretarzem zreformowanej Papieskiej Akademii Teologicznej oraz dyrektorem nowo powstałego czasopisma teologicznego „Path”. Ponadto, w latach 1996-2000, był członkiem komisji teologiczno-historycznej Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, wnosząc w ten sposób znaczący wkład w organizację obchodów jubileuszowych.

Sekretarz Kongregacji Nauki Wiary i biskupstwo
19 grudnia 2002 roku nadeszła dla niego nominacja o dużym znaczeniu: Papież Jan Paweł II mianował go sekretarzem Kongregacji Nauki Wiary, jednocześnie nadając mu godność arcybiskupa i przydzielając do tytularnej siedziby Sila, z tytułem arcybiskupa ad personam. Otrzymał święcenia biskupie 6 stycznia 2003 roku w Bazylice Watykańskiej z rąk samego Jana Pawła II (dziś św. Jana Pawła II). W tej roli, ksiądz Angelo Amato współpracował z ówczesnym prefektem, kardynałem Joseph Ratzingerem (przyszłym Benedyktem XVI). Zadaniem Dykasterii było i jest promowanie, i ochrona katolickiej doktryny na całym świecie. W trakcie swojej posługi nowy arcybiskup kontynuował pracę akademicką, łącząc swoje specjalistyczne umiejętności w teologii z posługą eklezjalną skierowaną na ochronę wiary.

Prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych i godność kardynała
Kolejny krok w karierze kościelnej nastąpił 9 lipca 2008 roku: Papież Benedykt XVI mianował go prefektem Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, w miejsce kardynała José Saraiva Martinsa. W tej dykasterii, abp Amato był odpowiedzialny za śledzenie procesów beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych Sług Bożych, badanie heroiczności cnót, cudów oraz świadectw tych, którzy w ciągu historii stali się świętymi i błogosławionymi Kościoła Katolickiego. Na konsystorzu 20 listopada 2010 roku, Benedykt XVI mianował go kardynałem, przydzielając mu diakonię Santa Maria in Aquiro. Nowy purpurat mógł w ten sposób wziąć udział w konklawe w marcu 2013 roku, które doprowadziło do wyboru Papieża Franciszka. W trakcie pontyfikatu tego ostatniego, kardynał Amato został potwierdzony donec aliter provideatur jako prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych (19 grudnia 2013 roku), kontynuując swoją działalność aż do 31 sierpnia 2018 roku, kiedy to złożył rezygnację z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego, pozostawiając trwały ślad dzięki liczbie beatyfikacji i kanonizacji rozpatrywanych w tych latach.

Zaangażowanie na rzecz Kościoła lokalnego: przykład księdza Tonino Bello
Szczególnym świadectwem więzi kardynała Amato z jego rodzinną ziemią było jego odwiedziny w katedrze w Molfetta w listopadzie 2013 roku, gdzie uczestniczył w zakończeniu diecezjalnej fazy procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego księdza Tonino Bello (1935-1993). Ksiądz Bello, biskup Molfetta w latach 1982-1986, był postacią bardzo ukochaną za swoje zaangażowanie na rzecz pokoju i ubogich. W tej okazji kardynał Amato podkreślił, że świętość nie jest przywilejem nielicznych wybranych, lecz powszechnym powołaniem: wszyscy wierzący, inspirowani osobą i przesłaniem Chrystusa, są wezwani do głębokiego życia w wierze, nadziei i miłości.

Ostatnie lata i śmierć
Po opuszczeniu kierownictwa Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, kardynał Angelo Amato kontynuował służbę Kościołowi, uczestnicząc w wydarzeniach, ceremoniach i udostępniając swoją głęboką wiedzę teologiczną. Jego zaangażowanie zawsze charakteryzowało się wielką ludzką finezją, wyraźnym szacunkiem dla rozmówcy oraz pokorą, która często zadziwiała każdego, kto go spotykał. 3 maja 2021 roku jego diakonia Santa Maria in Aquiro została podniesiona pro hac vice do tytułu prezbiterialnego, co dodatkowo uhonorowało jego długą i wierną dedykację dla posługi kościelnej. Śmierć purpurata, która nastąpiła 31 grudnia 2024 roku w wieku 86 lat, pozostawiła pustkę w Rodzinie Salezjańskiej i w Kolegium Kardynalskim, które obecnie składa się z 252 kardynałów, w tym 139 elektorów i 113 bez głosu. Informacja o jego śmierci spowodowała reakcje żalu i wdzięczności w całym świecie kościelnym: Papieski Uniwersytet Salezjański, w szczególności, przypomniał o jego długich latach nauczania jako wykładowcy chrystologii, jego podwójnym mandacie dziekana Wydziału Teologicznego oraz okresie, w którym pełnił funkcję prorektora uczelni.

Dziedzictwo wierności i poszukiwania świętości
Patrząc na postać kardynała Angelo Amato, nie można nie dostrzec pewnych cech, które charakteryzowały jego posługę i świadectwo. Przede wszystkim jego profil salezjański: wierność ślubom zakonnym, głęboki związek z charyzmatem św. Jana Bosko, uwaga skierowana na młodzież, na formację intelektualną i duchową, stanowią stałą linię przewodnią w jego życiu. Po drugie, jego obszerna twórczość teologiczna, szczególnie w zakresie chrystologii i mariologii, oraz jego wkład w dialog ze światem prawosławnym, którego był pasjonatem. Niewątpliwie, służba w Stolicy Apostolskiej jako sekretarz Kongregacji Nauki Wiary, prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych i kardynał podkreśla znaczenie jego roli w promowaniu i ochronie doktryny katolickiej, a także w docenianiu świadków świętości. Kardynał Amato był uprzywilejowanym świadkiem duchowego bogactwa, które Kościół powszechny wyrażał przez wieki, i był aktywną częścią w uznawaniu postaci, które stanowią latarnię dla ludu Bożego. Ponadto, uczestnictwo w konklawe (tym z 2013 roku), jego bliskość przy wielkich papieżach, takich jak Jan Paweł II, Benedykt XVI i Franciszek, oraz jego współpraca z licznymi dykasteriami świadczą o służbie na trzysta sześćdziesiąt stopni, w której łączą się wymiar akademicki i pastoralne sprawowanie władzy w Kościele. Śmierć kardynała Angelo Amato pozostawia dziedzictwo doktryny, ekumenicznej wrażliwości i miłości do Kościoła. Diecezja Molfetta, która już mogła doświadczyć jego uczestnictwa w procesie beatyfikacyjnym księdza biskupa Tonino Bello, pamięta go jako człowieka wiary i niezmordowanego pasterza, zdolnego do łączenia wymagań dyscypliny teologicznej z wymaganiami miłości duszpasterskiej. Rodzina Salezjańska, w szczególności, dostrzega w nim owoc dobrze przeżywanego charyzmatu, przesiąkniętego tą „wychowawczą miłością”, która od czasów Księdza Bosko towarzyszy drodze wielu konsekrowanych i kapłanów na świecie, zawsze na służbie najmłodszym i najbardziej potrzebującym. Dziś Kościół powierza go miłosierdziu Pana, mając pewność, że, jak sam Papież stwierdził, kardynał Amato, „dobry i czujny sługa”, może kontemplować oblicze Boga w chwale świętych, których sam przyczynił się do uznania. Jego świadectwo, urzeczywistnione przez życie oddane i głębokie przygotowanie teologiczne, pozostaje jako znak i zachęta dla wszystkich, którzy pragną służyć Kościołowi z wiernością, łagodnością i oddaniem, aż do końca swojej ziemskiej pielgrzymki. W ten sposób przesłanie nadziei i świętości, które ożywiało każde jego działanie, znajduje spełnienie: kto sieje w bruzdach posłuszeństwa, prawdy i miłości, zbiera owoc, który staje się dobrem wspólnym, inspiracją i światłem dla przyszłych pokoleń. I to jest w końcu najpiękniejsze dziedzictwo, jakie kardynał Angelo Amato pozostawia swojej rodzinie zakonnej, diecezji Molfetta i całemu Kościołowi.

Nie możemy również pominąć dziedzictwa bibliograficznego, które kardynał Angelo Amato nam pozostawił. Przedstawiamy poniżej listę, z pewnością niekompletną, jego publikacji.